Smoezen met Annemarie Prins en Mart van Berckel

In de voorstelling Over de bergen is Annemarie Prins in de regie van Mart van Berckel een vrouw op leeftijd, die boven op een bergtop van de Himalaya staat. Vergezeld door een labyrint aan gedachten zoekt ze haar weg. Of speelt het zich af in haar hoofd? We zochten de actrice en regisseur op in een Amsterdams repetitielokaal, aan het begin van het repetitieproces.

Ze kan tijdens het gesprek over de voorstelling een telefoontje krijgen, waarschuwt Annemarie Prins. “Dan staat mijn Canta van de vrijwilligerstaxicentrale HeenenWeer voor de deur, die me van het repetitielokaal naar huis brengt.” Annemarie Prins (1932) maakte al een kleine dertig jaar vernieuwend theater toen regisseur Mart van Berckel (1995) nog geboren moest worden. “Hij had mijn achterkleinkind kunnen zijn,” grapt de actrice, die ook als regisseur en producent een indrukwekkende staat van dienst in het theater heeft. En vervolgens serieus, met een opgetrokken wenkbrauw: “Maar ons leeftijdsverschil is volstrekt irrelevant.” Mart van Berckel: “Dat Annemarie 65 jaar toneelervaring meebrengt is een feit, maar ook iets waar ik op kan bouwen. We begrijpen elkaar snel, misschien ook omdat Annemarie zelf zoveel heeft geregisseerd.”  

Waar komt het idee voor deze voorstelling vandaan? 
Annemarie: “Een buurvrouw van mij, ook op leeftijd en nogal avontuurlijk aangelegd, vertelde steeds de meest fascinerende verhalen. Over hoe ze na haar zeventigste nog skeelerlessen had genomen of een wandeltocht naar de toppen van de Himalaya had gemaakt. Ze bleef maar praten over van alles en nog wat, maar had ook twee keer een herseninfarct gehad. Wat was waar en wat kwam uit haar aangetaste geheugen? Uit intuïtie wist ik direct dat het interessant theatermateriaal was. Ik heb onze gesprekken opgenomen, uitgetikt en voorgelegd aan schrijfster Sophie Kassies, met wie ik al mijn hele leven werk.”

Mart: “Ik kwam erbij toen het idee er lag om iets met deze teksten te gaan doen. Maar tachtig vellen uitgetypte gesprekken maakt nog geen voorstelling. Tijdens het lezen werd ik getriggerd door die herinneringen aan de Himalaya. Dat idee van een oudere vrouw daarboven dwalend op het dak van de wereld vond ik een mythisch, abstract en sterk beeld. En een spannend uitgangspunt.” 
Annemarie: “Het wordt ook een hele zintuigelijke voorstelling, met stemmen, geluiden en beelden. We zijn nu samen met de geluidstechnicus nog aan het sleutelen aan de volgorde van de hele compositie. Hebben zelfs nog geen kop of staart.”
Mart: “Die ruimte om te sleutelen is er, omdat het een stuk is zonder verhaal. De voorstelling is opgebouwd uit losse scenes, waarin we nu nog aan het schuiven zijn. Gisteren kwam er tijdens een improvisatie plotseling een ontzettend goede openingszin langs. Annemarie komt trouwens steeds met ideeën. Dan belt ze me op dat ze die nacht weer iets bedacht heeft.”

Over de bergen doet denken aan het werk van Samuel Beckett, klopt dat?
Annemarie: “Ik heb veel Beckett geregisseerd, er is een grote verwantschap tussen zijn werk en het onze. De taal van ons stuk is bij flarden zo onlogisch, dat het leren behoorlijk lastig is. Anders dan bij Beckett waar tenminste nog een rode draad, ritme en een soort van logica in zit. Deze toneeltekst is van een volstrekt andere orde, zit vol merkwaardige zinsconstructies. Dit is echt stampen. En ik ben dan ook afgelopen zomer al begonnen met het uitschrijven, inspreken, afluisteren en eindeloze overhoringen.” 
Mart: “We hebben allebei wel een grote voorliefde voor zijn universum. Het zijn theaterstukken waarin grote existentialistische vragen op een alledaagse manier samengaan. En dan ook nog verweven met bijna clowneske poëzie. We houden allebei van absurditeit. Over de bergen is geen ernstig stuk, maar we zijn niet bang voor grote thema’s, het gaat ook over…” 
Annemarie: “Doodgaan. Wat bij mij toch meer voor de hand ligt. Dat lijkt mij vrij logisch.” 

Mart: “Op de flyer staat zelfs dat je de oudste nog spelende actrice van het land bent.” 
Annemarie: “Serieus? Merkwaardig om mijn leeftijd als uithangbord te nemen…” 
Mart: “Maar het is ook best uitzonderlijk, je bent bijna 92. De voorstelling gaat ook over angst hebben voor dingen en het toch doen, zoals het spelen van deze voorstelling.” 
Annemarie: “En zo plat over de doodgaan gaat het ook zeker niet. Het gaat eerder over vergankelijkheid, het afbrokkelen van het geheugen. Maar ook over triviale zaken als broodjes kaas, leverworst en de scootmobiel. En het publiek krijgt mij er vanzelf als een oude vrouw bij.”

Annemarie, heb je gezien jouw leeftijd getwijfeld bij aanvang van het hele productieproces rondom deze voorstelling? 
Mart: “Volgens mij twijfelt Annemarie elke dag nog.” 
Annemarie: “Dat is een ander soort twijfel. Dat heb ik altijd wel gehad. Ik heb veel grote monologen gespeeld en dat vond en vind ik nog steeds eng. Maar dat we deze voorstelling moeten maken, staat voor mij vast. Ik ben nog van de generatie niet zeuren maar doen.” 
Mart: “Dat wil niet zeggen dat het geen eng avontuur is.” 
Annemarie: “Vind jij het eng?” 
Mart: “Nou, de eerste keer of keren op bezoek bij jou thuis vond ik best spannend.”