Smoezen met Joeri Heegstra en Max Wind

Een jaar geleden leverden jullie het voorstel in voor Exit Poll. Nu staat het stuk bijna op de planken. Hoe is dat voor jullie? 

Joeri: We hebben er heel veel zin in. Al meteen vanaf de kick-off dacht ik: dit komt helemaal goed. We hebben het volste vertrouwen in regisseur Belle van Heerikhuizen en hebben daarnaast geluk met vier waanzinnig goede acteurs, die mega goed op elkaar zijn ingespeeld. 

Max: Het is leuk om te zien wat er gebeurt op het moment dat andere mensen aan de slag gaan met jouw tekst. Zo speelt actrice Tamar van den Dop twee rollen. Ze stelde voor om een van haar personages anders te laten vloeken, om daarmee het verschil tussen de twee duidelijker te maken. Door die kleine wijziging aan de tekst viel het personage opeens op haar plek. 

Wat was jullie motivatie om het uitgangspunt van Stad der Zienden te gebruiken als basis voor een heel nieuw verhaal?

Joeri: Het gevoel dat we in een mammoettanker zitten, afkoersen op een ijsschots en de people in power niet doorhebben wat er aan de hand is, dat herkenden wij. Maar Stad der Zienden is geschreven door een Portugese schrijver, en de historische context van de militaire dictatuur die daar is geweest, speelt een centrale rol in de uitwerking van het verhaal. In Nederland hebben we een totaal andere politieke context. Saramago’s boek was voor ons een startpunt om na te denken over onze eigen Nederlandse democratie en de crisis waar die in verkeerd. 

Wij hebben ervoor gekozen om de nacht na de verkiezingsuitslagen centraal te stellen. Wat wij interessant vonden, was de vraag: wat gebeurt er binnen de top van het politieke systeem, onder de politieke elite, op het moment dat ze dit nieuws horen? Op het moment dat de legitimiteit die een democratie hoort te geven aan de leiders, dat die onder hun voeten vandaan wordt geslagen? Hoe gaan ze daarmee om en hoe proberen ze hun macht te behouden? 

Max: In het stuk word je meegenomen achter de schermen van twee politieke partijen: de populaire nieuwkomer en de gevestigde regeringspartij. Je ziet hoe de partijleiders, spindokters & speechschrijvers in de loop van de nacht met dit nieuws om proberen te gaan. Wij genieten er enorm van om zulke personages te schrijven. We vergiftigen onze hersenen door de hele dag naar dat soort mensen te kijken op het nieuws, in talkshows en op Youtube en vonden het heerlijk om de taal van die wereld in dit stuk te verkennen. 

In Exit Poll zegt een van de blancostemmers: ‘Ik ben geboren in een crisis, ik leef in een crisis en ondertussen wordt er politiek bedreven alsof er niets aan de hand is.’ Ze wilde op een partij gaan stemmen, maar stond in het stemhokje ‘en dacht gewoon nee’. Voor de burgers die blanco stemmen, is het een daad van verzet tegen een systeem dat naar hen zou moeten luisteren, maar dat niet lijkt te doen. Hoe kijken jullie naar onze democratie? Is die mislukt en is er een radicale revolutie nodig om dat te veranderen?

Max: Er is absoluut een revolutie nodig. De democratie heeft niet per se gefaald, maar is de laatste decennia uitgehold. Bovendien is er in het algemeen weinig democratie op de werkvloer - waar mensen toch een enorm deel van hun tijd doorbrengen - en dat neemt verder af door een politiek-economisch systeem waarin werkenden steeds precairdere arbeidsverbanden hebben.

Joeri: Je zou kunnen zeggen dat de democratie gefaald heeft. Je zou ook kunnen zeggen dat democratie al heel lang niet meer echt is geprobeerd. Er zijn twee grote zagen die de stoelpoten van de democratie aan het bewerken zijn: het anti-rechtstatelijke beleid van partijen als de BBB, FVD en de VVD. De meeste partijen halen een dikke onvoldoende als hun partijprogramma’s door de Nederlandse Orde van Advocaten op hun rechtstatelijkheid worden getoetst. Daarnaast wordt er steeds meer invloed op het beleid uitgeoefend op niet-democratische, supranationale niveaus, door bijvoorbeeld de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds en door de Europese Unie. 

Max: De voorstelling gaat over de vraag: Hoe kunnen we de macht terugpakken, de uitholling van de democratie stoppen en meer democratie krijgen? Het antwoord weten wij ook niet. Dat is namelijk per definitie iets dat we samen, met elkaar, moeten uitvinden. Het lijkt nu alsof de manier waarop we onze samenleving hebben ingericht de enige optie is. Maar wij lopen hier al tienduizenden jaren rond, en we hebben onze samenleving op miljoenen verschillende manieren georganiseerd. In het boek The Dawn of Everything las ik over een dorp dat lang geleden bestond waar de inwoners iedere maand een steen doorgaven. Als je de steen had, had je het voor het zeggen. Zo was iedereen een keer de baas. Dat soort voorbeelden dus, die vind ik leuk. Mensen hebben met allerlei vormen van samenleven geëxperimenteerd, we hebben een enorme fantasie. Maar we zetten die fantasie uit en geloven dat er geen alternatief mogelijk is. In dit stuk doen we de oproep: begin weer met verbeelden en fantaseren hoe het anders kan. 

Joeri: Ik moest tijdens het schrijven van de voorstelling vaak denken aan het werk van Antonio Gramsci, de Italiaanse marxistische schrijver uit de 20ste eeuw. Hij schreef dat we pessimisme van het intellect en optimisme van de wil nodig hebben. Max en ik kijken met pessimisme naar de wereld zoals die nu is en denken: dat is niet best. Maar we kijken met optimisme naar de wil van de mensheid om daar verandering in te brengen.

"Max en ik kijken met pessimisme naar de wereld zoals die nu is en denken: dat is niet best. Maar we kijken met optimisme naar de wil van de mensheid om daar verandering in te brengen." - Joeri Heegstra