Melissa: SISTERS. Dat woord staat in houten letters op de kast in mijn schrijfruimte. We zijn nu sinds november heel intensief met dit proces bezig. Ik kom er vaak in de ochtend even langs en dat SISTERS daar zo groot staat, herinnert me aan de enorme kracht in dit team. Soms kijk ik naar Sheralynn en de andere actrices, Bo Bojoh en Jatou Sumbunu, en dan denk ik: wat een forces, die drie samen.

Sheralynn: Ja, ik ben er ook heel blij mee. Ik wilde heel graag niet weer alleen iets maken. Ik voelde heel sterk dat we met drie moesten zijn op de vloer en ik wilde er een heel team omheen. Wat een team, dacht ik ook toen we iedereen zo samen aan een tafel zagen.

Melissa: Ja, iedereen heeft echt een eigen ingang in de thematiek. Vanuit muziek, vanuit kostuums, vanuit dramaturgie, noem maar op.

Sheralynn: Toen we het hele team hadden samengesteld, en we gesprekken gingen voeren over de thematiek, schrokken sommigen best wel als ik niet met één gekaderd idee over een ontwerp bij hen kwam. We lijken niet altijd voorbereid op de vraag; wat wil jij?

Melissa: Ja, je deed bij ons allemaal een beroep op ons gevoel bij de thematiek van SISTERS.

Sheralynn: Ja, waar gaat SISTERS eigenlijk over? 

Melissa: De voorstelling gaat over intuïtie en de grenzen van herinneringen. Het personage Ziva denkt haar intuïtie eigenlijk totaal kwijt te zijn. Ze heeft weinig herinneringen aan haar voormoeders, ze weet niet hoe ze zich tot het verleden moet verhouden en daardoor ook niet hoe ze zich tot de toekomst moet verhouden. En dan ineens gebeurt er iets dat ze niet kan verklaren. Ze ontmoet twee vrouwen die wel in verbinding staan met de geschiedenis en de toekomst. Het is een magisch realistisch stuk waarin tijd fluïde wordt. Wat geef je door en op wiens schouders sta je? Eigenlijk is dat de vraag.

Sheralynn: Ja. “Waar kom je vandaan, waar ga je heen?” Die vragen stelden we ook aan de mensen in het team. En we stelden elkaar ook de vraag: wat voor ‘voorouder’ word jij voor volgende generaties?

Melissa: Zeker nu. De generaties die nu opgroeien, krijgen steeds meer te maken met onzekerheid over de toekomst, over het klimaat, over hoe vanzelfsprekend vrede is.. Hoe verhoudt je je daartoe? Daar hebben we veel over gepraat. Of je nou kinderen krijgt of niet, ik denk dat wij het allebei belangrijk vinden je te verhouden tot een volgende generatie.

Sheralynn: Ik vind het als maker heel belangrijk dat iedereen met wie we samenwerken ook de vrijheid krijgt om zelf te voelen hoe ieders eigen verbinding is met de thematiek. In dit geval is dat: eigen femininiteit en vrouwenlijnen door de geschiedenis.

Melissa: Jij werkt daarin vanzelfsprekend vanuit de ander zien, vanuit de dialoog eigenlijk.

Sheralynn: Ja, ik vind dat echt stap één.

Melissa: Zo vanzelfsprekend is dat helaas nog niet. 

Sheralynn: Nee? 

Melissa: Nee, jij bent daarin wel echt onderdeel van een ‘nieuwe’ beweging. 

Sheralynn: Oh. Ja? Ja je hebt dat wel vaker gezegd, ik vind het heel normaal. Ik heb jaren bij De Gasten gewerkt en daar was dialogisch werken het uitgangspunt. Wat ik niet zo automatisch deed, is ook procesmatig inzoomen op met wie je werkt als je zoekt naar die vrouwenlijnen. Jij doet dat wel.

Melissa: Ik schreef direct na mijn afstuderen Vrouwen in Bad en leerde van Ola Mafalaani (regisseur red.) echt het belang van de ander blijven zien in elk punt van het proces. Zij is wel een van die inspiratiebronnen als het over de inhoud van deze voorstelling gaat. Alleen het schrijven aan Vrouwen in bad was al transformerend. Toen ik binnenkwam op het kantoor van Female Economy voelde ik aan alles: hier is iets heel groots aan het groeien. Iets heel nieuws. Ik gun iedereen die vanzelfsprekendheid van compassie en intuïtie als basis. Nu zien we dat verschillende makers ook in diezelfde beweging zitten. Toen ik Sheralynn ontmoette bij De Gasten herkende ik bij haar die werkwijze ook. 

Sheralynn: Ik heb wel vaker dingen gemaakt vanuit mijn culturele achtergrond, en ook wel gefocust op mijn moeder, oma, voormoeders, maar ik dacht niet altijd na over hoe dat feminiene in het proces zat. Ik las een artikel van o.a. Paulien Geerlings en Nina van Tongeren over vrouwenrollen en de verdeling in teams en dacht: dit moet anders. Jij had in de zomer al geopperd om met een feminiene artistieke kern te werken en toen dacht ik al: ohhh, als dat kan… Als we dat kunnen doen, kunnen we echt een nieuwe stap zetten. 

Melissa: Ik zei dat, over dat feminiene team, omdat we in een gesprek waren over hoe de spiritualiteit van onze voormoeders deels verloren is gegaan in hun reis naar Nederland. 
We merkten allebei dat we ons vreemd verhielden tot wat spiritualiteit en intuïtie is in onze levens, en welke rol het in ons werk speelt. Ik denk dat een deel van waarom ik die intuïtie kwijt was, komt door hoe onze voormoeder zich moesten aanpassen om zich staande te houden. In Nederland, maar in mijn geval ook zeker in Indonesië. En dat heb ik niet altijd zo gezien. We hebben veel gepraat over op wiens schouders we staan wat dit betreft. We gingen in gesprek over de meest inspirerende mensen in ons leven. 

Sheralynn: Eigenlijk noemden we allemaal als eerste onze moeder. 

Melissa: Ja, moeders zijn belangrijke figuren in SISTERS geworden. We hebben het bewust niet mothers genoemd, omdat het belangrijkste is dat we elkaar als ‘sisters’ benaderen. 

Sheralynn: wat is dat dan, elkaar als sisters benaderen? 

Melissa: Een voorbeeld…Een tijd geleden vond ik allemaal brieven en documenten van mijn oma uit de tijd dat ze mijn leeftijd was. Ik leerde haar ineens kennen als leeftijdgenoot. En dat is denk ik de kern van Sisterhood. Elkaars verhalen horen als gelijke. Toen ik mijn eigen oma als ‘sister’ ging zien, begreep ik veel beter waarom ze me niet alles kon vertellen over wat ze moest achterlaten in Indonesië. 

Sheralynn: Voorgangers kun je ze ook noemen, maar ik vind Sisters zo’n belangrijk woord. Bij familie is het heel duidelijk dat die band er is. Maar wij herkenden ook iets in elkaar. Terwijl we niet helemaal dezelfde achtergrond hebben of dezelfde levenskeuzes maken.. 

Melissa: We hebben allebei Nederlandse roots, maar Sheralynn heeft ook familie in Tanzania en Suriname en ik in Indonesië en Portugal. En jij bent moeder en ik niet. 

Sheralynn: Maar ondanks die verschillen, delen we wel heel veel ervaringen wel. Zoeken naar je eigen geschiedenis om iets in het heden te kunnen duiden.. Dat doen we allebei al heel lang.

Melissa: Opgroeien met zo veel vraagtekens, niet weten waar je roots zijn.. Dat is ook een belangrijk thema van SISTERS.

Sheralynn: Mijn voorvader was een medicijnman. Ik heb daar een korte scène over gemaakt in Beige, maar heel veel kennis vanuit die lijn is verloren gegaan. Dat is bij jou ook zo. 

Melissa: Ja, precies een jaar geleden kwam ik er pas achter wat de naam was van de oma van mijn oma, omdat dat soort dingen niet geregistreerd stonden. Ze was een Njai, maar op papieren van mijn overgrootvader staat toch haar naam. Dat besef, dat ze geen bewijs van bestaan zou hebben als ze niet erkend was als zijn moeder is vrij absurd, maar dat is voor veel meisjes nog steeds de realiteit. 

Sheralynn: Bo Bojoh zei tijdens een repetitie iets heel goeds, Zij zei: het gaat niet alleen om het verschil in culturen. Sisters gaat daar in eerste instantie over, maar het als je het groter trekt gaat het over ons losmaken van de onderdrukking van alles wat ‘meisjesachtig’ of feminien is. Onze intuïtie als vrouwen terugvinden. 

Melissa: Ook in mannen wordt dat weggedrukt. Ook in mensen die geen multiculturele roots hebben. Doordat de actrices allemaal al in de brainstormsessies en beginfase aanwezig waren, ontstond er een wederzijdse inspiratie. Jatou zei in een sessie: Als ik later groot ben, wil ik Bo worden. Dat raakte me zo erg, dat ik niet anders kon dan hun bijzondere klik in de voorstelling schrijven. 

Sheralynn: Ik dacht er in het begin over alsof onze voorouders hun intuïtie ook moesten achterlaten aan de andere kant van een oceaan. Alleen dat is helemaal niet waar. Onze oma’s spraken er alleen niet altijd over. We zijn onze intuïtie, of noem het spiritualiteit, helemaal niet kwijt. We weten alleen niet altijd hoe we die intuïtie kunnen volgen en vooral niet of dat altijd “mag”. Dat bedoelde ik in het begin van dit gesprek. Dat dat niet zou mogen, zelfs niet in een werkproces, ik vind dat heel verwarrend. 

Melissa: Ja, het is pijnlijk soms. Heel vervreemdend ook. Dat je theater maakt dat eigenlijk altijd over de dialoog aangaan gaat, want dat doe je met je publiek, maar dat je dat dan soms ineens vergeet tijdens het werkproces. Er is een hele hoge werkdruk, daar verliezen we denk ik vaak elkaar uit het oog, maar als het lukt om ondanks die werkdruk elkaar te blijven zien, ja dan heb je sisterhood denk ik. 

Sheralynn: We hebben enorm veel geluisterd. 

Melissa: Ja, eindeloos veel geluisterd. We zien en horen elkaar. En dat is misschien de grootste verandering die we kunnen brengen.