Interview met Mart van Berckel en Lisanne van Aert over Ocean Breeze
door Yvon van Apeldoorn
Ocean Breeze: een ode aan het onzichtbare lijden
In onze samenleving worden chronische ziektes – onzichtbaar, onverklaarbaar en soms ongemakkelijk – zelden besproken, en nog minder vaak geportretteerd. Toch zijn regisseur Mart van Berckel en toneelschrijver Lisanne van Aert vastbesloten om juist dit thema centraal te stellen in hun nieuwste voorstelling Ocean Breeze. In samenwerking met NITE brengen ze een verhaal over de alledaagse realiteit van ziek zijn in een maatschappij die daar niet op is ingericht.
Het lichaam als inspiratie
Voor Van Berckel begon het idee voor de voorstelling met een fascinatie voor het lichaam en diens kwetsbaarheid. “Ik wilde iets maken over wat er gebeurt wanneer je lichaam je in de steek laat,” vertelt hij. De inspiratie kwam toen dramaturg Friederike Schubert hem wees op de film Safe (1995). In die film wordt de hoofdpersoon onverklaarbaar ziek, zonder dat iemand weet waarom. Dat gegeven – een lichaam dat ineens niet meer functioneert – vormde de basis voor Ocean Breeze. Maar het gaat ook over hoe de maatschappij reageert op ziekte, iets wat volgens Van Berckel vaak een blinde vlek is.
Van Aert voelde meteen een klik met het thema. “Iedereen heeft op de een of andere manier te maken met ziekte,” legt ze uit. Toch is het een lastig onderwerp om over te schrijven, juist omdat het vaak zo plotloos en alledaags is. “Je moet de zwaarte balanceren met iets lichts of neutraals om het publiek niet te overweldigen,” zegt ze. Dit bracht haar op het idee om een luxe warenhuis en geurkaarsen te verweven met het verhaal.
Geurkaarsen als metafoor
De titel van de voorstelling verwijst naar de favoriete geurkaars van hoofdpersoon Monica, die in een luxe warenhuis werkt. Maar die ogenschijnlijk onschuldige kaars staat symbool voor de toxische wereld waarin we leven. Van Aert legt uit: “We steken een giftige kaars aan om het gevoel van frisse lucht en natuur in huis te halen, terwijl we onszelf eigenlijk vergiftigen. Dat is een beeld voor hoe we omgaan met onze gezondheid.”
Ziekte op het toneel
Hoe breng je een onzichtbare ziekte op het toneel? Van Aert merkt op dat er weinig theaterstukken zijn die zich met dit thema bezighouden, en dat er dus nauwelijks een voorbeeld is. Actrice Bien De Moor, die de rol van Monica speelt, staat voor de uitdaging om het onzichtbare lijden van haar personage invoelbaar te maken. “Je wilt zo’n thema serieus nemen zonder in clichés te vervallen,” zegt Van Aert.
Van Berckel, bekend om zijn zintuiglijke en visuele theaterstijl, gebruikt verschillende middelen om Monica’s ervaring over te brengen. Een scène waarin Monica op internet zoekt naar de oorzaak van haar klachten, draait niet om de zoektermen, maar om het overweldigende gevoel van informatieoverload. “Ik probeer dat gevoel naar de vloer te vertalen,” zegt hij. Dat doet hij bijvoorbeeld door meerdere acteurs tegelijk Monica’s gesprekspartners te laten spelen, wat haar wereld chaotisch en overweldigend maakt.
De maatschappij en ziekte
Volgens Van Berckel is de manier waarop de maatschappij omgaat met ziekte nauw verbonden met kapitalistische systemen. “In het kapitalisme ontlenen we onze waarde aan productief zijn,” legt hij uit. Mensen die niet kunnen werken, zoals chronisch zieken, worden daardoor al snel gezien als een ‘last’. Bovendien wijst het neoliberale idee van zelfredzaamheid erop dat je je eigen problemen moet oplossen. Dit legt druk op zieke mensen om toch mee te draaien in een systeem dat daar niet op is ingesteld.
Van Aert vult aan dat dit schuldgevoel vaak wordt versterkt door onverklaarbare symptomen. “Je voelt je schuldig omdat je niet meer mee kan komen. Chronisch ziek zijn is niet iets wat je even oplost, maar we leven in een maatschappij die wel quick-fixes verwacht.”
Een nieuw perspectief
Met Ocean Breeze hopen Van Berckel en Van Aert meer aandacht te vragen voor de realiteit van chronische ziekte. Ze willen het publiek raken en hen aan het denken zetten over hoe we omgaan met kwetsbare mensen. “Het mooiste zou zijn als mensen zich fragiel voelen na de voorstelling,” zegt Van Aert. “Dat er een besef ontstaat dat dit iedereen kan overkomen, en dat we anders moeten omgaan met kwetsbaarheid.”
Van Berckel sluit zich hierbij aan. “Er zijn nog te weinig verhalen over ziekte. Met deze voorstelling hopen we daar verandering in te brengen en een bijdrage te leveren aan meer bewustwording. Het is een poging om iets te vertellen wat vaak onzichtbaar blijft.”
Met Ocean Breeze maken Van Berckel en Van Aert de onzichtbare strijd van chronisch zieken zichtbaar op het toneel. Een verhaal dat ons eraan herinnert dat kwetsbaarheid deel uitmaakt van het mens-zijn, en dat we als samenleving best iets meer oog zouden mogen hebben voor degenen die niet altijd mee kunnen komen.