Smoezen met…Tjeerd Posthuma

door Gian van Grunsven

Eerder dit seizoen ontving hij het prestigieuze TheaterTekstTalent Stipendium 2020, nu schrijft Tjeerd Posthuma de voorstelling Vreemdgangers: 2 t/m 26 december te zien in het Bellevue Lunchtheater. Een tekst over intimiteit en identiteit waar vreemdgaan vanuit diverse invalshoeken wordt belicht.

Het idee voor deze voorstelling ontstond toen ik vrijgezel was en ik een relatie kreeg met iemand voor wie dat een affaire was. Voor mij leek dat een ideale situatie: ik voelde mij niet geschikt voor serieuze relaties en nu kon het tenminste nergens heengaan. Zo begon ik vervolgens aan deze toneeltekst te werken, met het idee dat het een pleidooi zou worden voor vreemdgaan en dat we er niet zo moeilijk over moeten doen - ook omdat het zoveel gebeurt. 

Toen het uiteindelijk uitging, besefte ik dat het voor ons allebei ook erg eenzaam is geweest. We konden het met niemand delen. Aan het einde voelde ik het zelfs omslaan in een zelfmarteling. Alsof je een soort gouden steen met je meedraagt die je aan niemand mag laten zien.

En dit is dan allemaal nog geredeneerd zonder rekening te houden met de andere jongen op de bank die helemaal van niets wist. Of misschien wel iets wist, of vermoedde. Naar hem vroeg ik ook maar niet teveel, want dat bracht mij teveel uit een illusie: dat zij hun eigen grapjes hadden, hun eigen verhaal.

In hoeverre is de voorstelling autobiografisch geworden?
We zien een ontmoeting tussen twee mensen die een affaire met elkaar hebben gehad. Hij zat in een relatie, zij niet. Nu zijn we een jaar verder, hij woont inmiddels op zichzelf. Uit het niets belt zij op met het verzoek om elkaar nog eens te zien, en de dingen te bespreken die ze misschien ongezegd hebben gelaten. Dáár begint de voorstelling… Ooit was ik de derde persoon in de relatie van twee anderen. Ik heb in mijn research heel veel verschillende mensen gesproken: de vreemdgangers, degenen die zijn bedrogen en de ‘derden’.

“Soms is vreemdgaan het beste wat je kunt doen, ook al is het het domste wat je kunt doen.”

Voor mij gaat het er allemaal om te proberen het gedrag te begrijpen. Dat we erover nadenken waarom mensen vreemdgaan. In veel toneelteksten  wordt vreemdgaan ingezet om een ander, groter verhaal in beweging te brengen of om een situatie of karakter te duiden. Daarmee wordt het vaak het moment waarop een relatie klapt. In dit stuk kunnen we er eindelijk eens echt op inzoomen.

En, waarom gaan mensen vreemd?
Ik denk dat veel mensen met een affaire iets van zichzelf terugvinden in de ander wat ze al lange tijd niet meer hebben gevoeld. Dat gaat over identiteit: hoe zie jij jezelf en hoe ziet de ander jou? Daarnaast is er natuurlijk de aantrekkingskracht en spanning van het onbekende. Het huidige decor-idee (scenografie Janne Sterke) is trouwens hierop geïnspireerd: delen van scenes zijn half zichtbaar waardoor de kijker misschien ook wel verlangen voelt naar wat hij net niet kan zien of ervaren.

Het komt er op neer dat intimiteit en erotiek complex samenwerken, want bijvoorbeeld neuspeuteren op de bank, het toilet een keer vergeten door te trekken.. - maakt de ander op den duur ook minder aantrekkelijk. Als er dan iemand komt, als een blanco pagina en die jou ook weer als nieuw ziet , is dat natuurlijk een interessant aanbod.

Ik hoor hier Esther Perel, de fameuze Vlaams-Amerikaanse seksuoloog. 
Zij werpt inderdaad als een soort moderne dominee een ander licht op relaties. In haar standpunt herken ik mij: we doen vreemdgaan makkelijk af als ‘niet goed’, maar ten eerste is het een breed begrip en ten tweede gaat er achter elke situatie altijd een enorm complex verhaal schuil. Die rijkheid beschrijft zij heel mooi. Het is makkelijk de bedrogene als slachtoffer te zien, maar soms is de ander ook slachtoffer geworden van een ander relatiepatroon. 

Ze kijkt naar een relatie als het actief schrijven van een gezamenlijk verhaal, waarin je ook kan kiezen hoe je met gebeurtenissen omgaat en welke woorden je daarvoor gebruikt. Na een affaire kan je de koffers nasmijten en de relatie verbreken, maar daarmee gooi je ook veel meer weg. Vreemdgaan is een fragment in een vrij lange tijdlijn waarom je bij elkaar bent. Heel vaak kan het ook voor beweging zorgen om dingen in verandering te brengen. Kan je meenemen wat je nu hebt ontdekt over jezelf? Daar zoeken de personages in het stuk naar, met meer en minder succes.

Ga jij zelf wel eens vreemd?
Ik zou dat niet goed kunnen denk ik. Al hoewel, ik heb natuurlijk ook wel eens een gesprek in de kroeg met iets te veel ‘chemie’. En zie natuurlijk ook alle aantrekkelijke mensen op Instagram… 

Wat is jouw langste relatie?
1 jaar. Hoezo?

Ik kan mij voorstellen dat veel vreemdgangers ook niet van zichzelf hadden verwacht ertoe in staat te zijn..
Klopt.

Gaat dit stuk ook over open relaties en polyamorie?
Nee het gaat over iets doen waar je gelukkig van wordt maar wat je achterhoudt. Ik denk overigens dat ook in open relaties vreemdgaan voorkomt: dat je juist datgene doet wat net buiten de regels valt. Welke handelingen vreemdgaan zijn, ligt nergens vast. Er zijn mensen die stiekem porno kijken vreemdgaan vinden. Anderen vinden juist ‘alleen zoenen’ nog wel kunnen. Ik denk zelf dat het begint op het moment dat je voelt dat je iets beter niet kan vertellen. In de voorstelling zegt een van de personages: “Als je het doet, dan weet je het gewoon”. 

Hoe ben jij eigenlijk veranderd door het schrijven aan dit stuk?
Voordat ik aan dit stuk begon, dacht ik ‘Vreemdgaan hoort erbij, dat is wat mensen doen op een gegeven moment in een relatie: je loopt een café in en…’ dat is natuurlijk ook hét beeld uit series, films en boeken. Ik kijk er inmiddels naar als iets met meer gewicht en complexiteit. Soms is vreemdgaan het beste wat je kunt doen, ook al is het het domste wat je kunt doen.

Beter kunnen we naar begrip zoeken. Ik zou het zeker heel verdrietig vinden als mijn vriendin vreemdgaat - dat zij aan ons verhaal schrijft zonder mijn weten, dat het bij mij niet genoeg is, dat mij de identiteit van ‘de bedrogene’ wordt opgelegd en ik ineens daaruit moet handelen – maar ik zou toch ook vragen naar haar drijfveren en wat het haar heeft gebracht. Ik hoop echt dat als mensen naar de voorstelling komen met de gedachte ‘dat moet je eigenlijk niet doen’ dan weggaan met ‘dat moet je eigenlijk niet doen, maar ik snap wel waarom ze het deden.’ 

Vreemdgangers
2 t/m 26 dec

tekst Tjeerd Posthuma 
regie Timothy de Gilde 
spel Evrim Akyigit, Joep Paddenburg 
een voorstelling van Theater Bellevue
info & kaarten